اصطلاحات شطرنجی - 1

  

قبلاً گفته بودیم که اگر توفیق شود ، اصطلاحات شطرنجی که باید بچه ها بدانند را در وبلاگ می گذاریم تا مورد مطالعه و استفاده قرار گیرد . غالب این موارد را از کتاب «فرهنگنامه شطرنج» انتخاب کرده ایم که در بعضی موارد توضیحات مختصری را در داخل پرانتز برای تبیین بهتر قرار داده ایم . همچنین بعد از تمام شدن این کار لازم است تا در مورد بعضی اصطلاحات و مفاهیم بحث ها و بررسی های تئوریک نیز انجام شود . اگر باز هم توفیقی بود حتماً در آنجا از نظرات اساتید استفاده نمودیم و شاید بعضی میزگردها را هم برگزار کردیم . تا ببینیم چه می شود و چه پیش می آید .

   حال به قسمت اوّل این کار توجه فرمایید : (قابل ذکر است چون فرهنگنامه براساس حروف الفبا چینش شده است ما هم به همان ترتیب مطالب را روی وبلاگ قرار می دهیم)

آخر بازی :

آخرین مرحله بازی که در آن تنها چند مهره روی صفحه شطرنج باقی می ماند و چون شاه کمتر مورد تهدید قرار می گیرد ، در این مرحله نقش یک مهره فعال را بازی می کند . آخر بازی همانقدر اهمیّت دارد که شروع بازی و یا وسط بازی . معمولاً کسانی که در آخر بازی تبحّر بیشتر دارند بازی را خواهند برد . کارشناسان معتقدند که برونشتین به دلیل عدم تبحّر کافی در آخر بازی به باتوینیک باخت . اولین کتابی که منحصراً درباره آخر بازی نوشته شده است اثر «دورانت و پرتی» بود که در سال 1871 انتشار یافت . پس از آن کتاب های ارزشمندی توسط «برگر» (1890) ، «فاین» (1921) ، «آورباخ» (62 – 1956) و «کرس» (1972) به چاپ رسید . اثر آورباخ در سال های 79 – 1972 در هفت جلد به انگلیسی ترجمه شد .

آخر بازی های مهم :

آخر بازی کاملاً با شروع بازی متفاوت است زیرا ممکن است ارزش یک پیاده بیش از یک سوار باشد و یا اینکه یک سوار ارزشی بجز یک پیاده نداشته باشد . در آغاز دوره شطرنج مدرن ، تنها چند آخر بازی ساده شناخته شده بود . فیلیدور آخر بازی رخ و فیل در برابر فیل را تا حدودی تجزیه و تحلیل کرد که می توان گفت تنها بررسی تا آن زمان بود . حدود 1840 «کلینک» ، «لاسا» ، «والکر» و دیگران مبادرت به بررسی آخر بازی کردند که پس از جنگ جهانی دوم به اوج رسید . در دهه 1970 در این زمینه از کامپیوتر استفاده بسیار به عمل آمد و مسائل آخر بازی های مهم کاملاً شناخته شد . اکنون دائره المعارف آخر بازی بدین شکل منظم شده است :

·       آخر بازی پیاده : 1 جلد .

·       آخر بازی رخ : 2 جلد .

·       آخر بازی وزیر : 1 جلد .

·       آخر بازی فیل و اسب : 1 جلد .

(این دائره المعارف ها شبیه دائره المعارف های شروع بازی کدگذاری شده اند که امیدواریم در آینده چگونگی کدگذاری کامل آن ها را در این بخش معرفی کنیم .)

ابتکار :

برتری در گسترش و در فضا به گونه ای که طرف مقابل را به حرکات تدافعی وادار نماید . ابتکار یعنی داشتن قدرت تهدید . در صورتی که سفید در شروع بازی از گشایش بررسی شده و مطمئن استفاده کند ، می تواند در طول بازی ابتکار عمل را بدست آورد . گاهی برای حفظ ابتکار عمل  برتری کمّی صرفنظر می شود .

استراتژی :

برنامه ریزی و هدایت اهداف بلند مدت در بازی را استراتژی می گویند . به عبارت دیگر استراتژی ، اصول رهبری عمومی نیروهای جنگی و تاکتیک انجام حرکات جهت نِیل (رسیدن) به اهداف استراتژیک است . به قول «ایوه» استراتژی فکر و تاکتیک دیدن است . «تارتاکوور» در یکی از آثار خود به طنز نوشت : تاکتیک حرکتی است که شما انجام می دهید زمانی که موقعیت برای انجام آن وجود دارد ، استراتژی حرکتی است که شما انجام می دهید زما نی که حرکتی برای انجام دادن وجود ندارد . (البته برای توضیح استراتژی و تاکتیک در کتب مختلف تبیین های مختلفی شده است و بزرگان شطرنج دراین رابطه عبارات زیادی دارند که امید است در آینده برای استراتژی و تاکتیک یک مقاله نسبتاً بلند ارائه شود)

اشتباه فاحش :

گاف ،  Over lock و ... اغلب منجر به باخت می شود ، ولی چنانچه تأثیر قطعی در بازی نداشته باشد نمی توان آن را اشتباه فاحش نامید . جالب اینکه این نوع اشتباه در بازی بزرگان شطرنج نیز اتفاق می افتد . (نکته قابل تأمّل اینست که غالباً این نوع اشتباه در مرحله شروع بازی برای بزرگان اتفاق نمی افتد!!)

انسداد :

قرار دادن یک مهره به طوری که ارتباط بین مهره های حریف را قطع کند و یا شعاع عمل مهره حریف را محدود نماید .

بازی باز :

(منظور شروع بازی باز است.) به تمام شروع بازی های پیاده شاه (1.e4   e5) اتلاق می شود که در آن سوارها فضای کافی برای مانور دارند .

بازی بسته :

(منظور شروع بازی بسته است .) سبکی از بازی است که معمولاً شطرنجبازان پوزیسیونی مانند پتروسیان بازی می کنند . در این نوع بازی سوارها در پشت پیاده ها به منظور آرایش بهتر و ایجاد هماهنگی بین سوارها دست به مانور می زنند تا در وقت مناسب بازی را باز کنند . بازی های بسته معمولاً با گامبی وزیر  شروع می شود .(منظور شروع با 1.d4 است .)

بازی پوزیسیونی :

مانوری که هدف آن کسب فضا ، زمان و تحرّک است و با بازی ترکیبی ( Combinative play) که منجر به مات یا  کسب برتری می شود متفاوت است . ویژگی های عمومی بازی پوزیسیونی ترکیب پوزیسیونی (Positional Combination)است با همان هدف . این نوع ترکیب ها اغلب کوتاه و جزء تاکتیک های متناوب محسوب می شوند ، که عمدتاً تهدید کننده است تا عمل کننده . تفاوت بین بازی پوزیسیونی و بازی تاکتیکی کاملاً روشن نیست ، همه حرکات خوب دارای هدف استراتژیک و اغلب این حرکات در برگیرنده عناصر تاکتیکی است . یک ترکیب عمدتاً شامل حرکات اجباری با هدف معیّن است و تعداد محدودی از واریانت ها ممکن است بطور دقیق محاسبه شود . در بازی پوزیسیونی به هر حال هر بازیکنی هنگام حرکت توان انتخاب چندین ادامه معتبر را دارد و ارزیابی دقیق شاخه های متعدد بازی که ممکن است بازی شود آشکار نیست ، در نتیجه هدف های پوزیسیونی از نوع هدف های عام و کلّی مانند کسب تحرّک هستند . هدف نهایی تمام استادان از بازی پوزیسیونی دستیابی به حمله تعیین کننده و قاطع است ؛ یعنی یک ترکیب یا پیروزی تمام و کامل . شطرنجبازان به اصطلاح ترکیبی در جستجوی فرصتی سریع برای حمله هستند ، بازیکن پوزیسیونی معمولاً از خمله زودهنگام اجتناب می کند و ترجیح می دهد که زود خود را درگیر نکند و به جای آن در صدد بهبود پوزیسیون خود برآید . (این بحث از بنیادی ترین مباحث علمی شطرنج است که نیاز به تحقیقات میدانی / عملی و تدقیقات فکری / فلسفی دارد که شاید در آینده بطور مختصر و در حدّ بضاعت به آن پرداختیم)                                                                                                                                      
                                                                                      ......ادامه دارد

                                                   با آرزوی موفقیت برای همه دوستداران شطرنج