رهنمودهای معلم بزرگ شطرنج ایران

 

این مطلب را قبلاً با همین عنوان در بخش لینک های مطلب «تقلب احمقانه ، رصد ، هم افزایی» قرار داده بودم ، ولی چون خیلی جذّاب ، مهم و تأثیرگذار است بصورت مستقل در اینجا می گذارم . این مطلب در سایت «پدر و پسر» که برای بازیکن موفق اصفهانی جناب «نیما جوانبخت» و پدرشان است قرار داده شده است ، همچنین سایت رخ و وبلاگ آقای یوسفی هم آن را لینک کرده اند . ما هم لینک آن از سایت پدر و پسر را در انتهای مطلب قرار می دهیم . در اینجا ما عکس ها را حذف نموده ایم و دوستانی که می خواهند مطلب را با عکس هایش ببینند به سایت پدر و پسر یا رخ یا وبلاگ آقای یوسفی مراجعه کنید .

رهنمودهای معلم بزرگ شطرنج ایران

به قلم نیما جوانبخت

اردوی چهار روزه ای در خرداد ۱۳۸۷ از سوی فدراسیون شطرنج در سه رده سنی زیر ۸ ، ۱۰ و ۱۲ سال (پسران و دختران) در هتل نجاتی تنکابن برگزار شد. هدف از برگزاری این اردو، آمادگی بیشتر تیم ملی نوجوانان برای مسابقات آسیایی۱۳۸۷ بود. استادان ما در این اردو عبارت بودند از: استاد کاظم مرتضوی، استاد محسن قربانی و استاد محمدرضا قربانیان.

آن زمان من در رده سنی زیر ۱۲سال بودم. هر چند سالها از آن زمان سپری شده است، اما موضوعات ارزشمندی که استاد مرتضوی طی جلسات این اردو طرح کردند، هیچگاه از نظر دور نداشته ام.

مطمئناً این مقاله، نمی تواند شیوایی سخن استاد را انتقال دهد، با این حال نشان می دهد که استاد مرتضوی با چه مهارتی مسائل مهم روانشناسی را به زبانی ساده و تاثیرگذار طرح کرده اند. امیدوارم توانسته باشم علاقمندان به شطرنج را در استفاده از رهنمودهای معلم بزرگوار شطرنج ایران سهیم گردانیده باشم.

آموزش دو نکته اساسی در اردو

استاد مرتضوی: «ما اینجا آمده ایم که شما نونهالان عزیز در این اردو دو نکته را خوب یاد بگیرید:

اول فکر کردن و سپس حرکت کردن.

دوم این که هنر پرسش کردن را بیاموزید.

[یعنی یاد بگیرید به موقع سئوال کنید. سئوالهای شما درست برای یافتن پاسخی به ندانسته های شما باشد و یا برای حل یک مشکل. اعم از شروع بازی، وسط بازی و یا آخربازی و از آن مهمتر راجع به دشواری های خاصی که هنگام بازی با آن روبرو می شوید.]

فرض کنید به مهره ها برق دارند. شما خوب می دانید که برق شوخی بردار نیست. پس چه باید کرد؟ نخست باید ارتباط سیم برق را قطع کنید. کلید در دستهای شما است. اول مهره را لمس نکنید و بعد غبطه بخورید که چرا دست به مهره شده اید. اول باید خوب فکر کنید و بعد حرکت را انجام دهید.

در مورد دوم باید بگویم به دنبال چرایی طرحها و حرکات خود در بازی باشید. من به خاطر اهمیتِ “چرا” به اکثر زبان های دنیا، این واژه را می دانم. “نییه” به ترکی، “واروم”(Warum) به آلمانی، “وای”(Why) به انگلیسی و… »

 استاد سید کاظم مرتضوی متولد ۱۳۲۵ رفسنجان ، فارغ التحصیل رشته جامعه شناسی، مسلط به زبان انگلیسی و فرانسه و ،مولف و مترجم بیش ار دهها جلد کتاب و مدیر مسئول ماهنامه شطرنج ایران و مربی کنونی تیمهای ملی در رده های سنی و بازیکن و مربی اسبق تیم ملی ایران.

انتخاب هدفی والاتر از کسب عنوان در مسابقات

استاد مرتضوی بر روی یک تخته بزرگ نوشتند: «در چند سالگی می توان شطرنج را فهمید و استاد شد؟

هر یک از بچه های کلاس، سنی را اعلام کردند. استاد مرتضوی پس از قدری تأمل چنین گفتند: «در سن پایین حتی همین سنینی که شما هستید: ۸ سال و«…

 ممکن است برخی از شما در مسابقات آسیایی قهرمان هم بشوید، ولی این فقط یک هدف کوچک است. هدف شما باید بسیار بزرگتر از قهرمانی در آسیا باشد. وقتی هدف استاد بزرگ شدن نباشد، اگر کسی قهرمان آسیا هم بشود فایده ای ندارد، لابد بعدش هم می خواهد به اصرار پدر و مادر، شطرنج کار کند. چنین کسی پس از آن به جایی نخواهد رسید. 

مغز حوزۀ همه امکانات

استاد مرتضوی: «کره زمین بخش کوچکی از منظومه شمسی است. منظومه شمسی، خود، بخش کوچکی از کهکشان راه شیری است. کهکشان راه شیری بخش کوچکی است از مجموعه کهکشان ها و کائنات؛ اما جالب این است که این همه در مغز شما جای کوچکی را می گیرد. مغز شما حوزه همه امکانات است. از مغز خود بیشترین استفاده را ببرید«. 

اهمیت تمرین روزانه

استاد مرتضوی به اهمیت تمرین روزانه و تلاش مستمر اشاره کردند و گفتند: «یکبار کاسپاروف زمان تمرین روزانه شطرنجش را اندکی کاهش داد. مربی اش باتوینیک به او هشدار داد با این کار نزول خواهد کرد و دیگر نباید از او انتظار داشت که بتواند به قهرمانی جهان دست یابد«. 

شرکت در مسابقات، پُرتلاش و با همت بالا

استاد مرتضوی ضمن یادآوری خاطره ای از استاد بزرگ واسیوکف، نقل کردند که چگونه مربی نامدار شطرنج جهان از این که شطرنجبازان کشور در یکی از مسابقات خارجی شبها زود می خوابیدند و قبل از آنکه بازی خود را به خصوص وقتی بازنده اند، تفسیر نکرده و نفهمیده … ترک می کردند ناراحت و خشمگین بود. او(واسیکوف) می گفت مگر می شود شطرنجباز قبل از این که بفهمد چرا باخته است، بتواند بخوابد؟! آن زمان ما استادان بزرگی نظیر قائم مقامی و … را هنوز نداشتیم. مدتهاست که دیگر بازیکنان ما هم پُرتلاش و با همت بالا در مسابقات ظاهر می شوند و نتیجه هم می گیرند. یکی از بازیکنان خوب مان که من با او در مسابقات بودم، یکی از بازی هایش را به حریفی که کمی از خودش ضعیف تر بود واگذار کرد، تا ساعت ۳ صبح بازی اش را مورد بررسی قرار داد تا ایراد بازی خود را برطرف کند»

 

تلاش و پشتکار یودیت پولگار

استاد مرتضوی برای تاکید بر عنصر تلاش و پشتکار از یودیت پولگار یاد کردند و گفتند: «وقتی از یودیت راز پیشرفت خیره کننده اش را جویا شدند، او پاسخ داد پیش از صبحانه خوردن ۲تا۳ ترکیب حل می کرده است«!

اهمیت یافتن بهترین حرکت

استاد مرتضوی: «بازی که تمام می شود خیلی از بازیکنان ایرانی می گویند وضعیتم برنده بود، اما حریف مان شانس آورد؛ یا می گویند سر میز مسابقه حرکت برنده را دیدم، ولی حرکت بازنده را انجام دادم؛ یا این که فلان حرکت را مربی ام در گشایش برایم توضیح نداده بود و به همین دلیل باختم!…

قرار نیست مربی تان تمام حرکات را برای شما بگویند. این شما هستید که با توجه به اصولی که یاد گرفته اید نظیر همین خانه ضعیف، پیاده های ضعیف و ستون باز، خانه های موثر، آچمزی و… باید فکر کنید در برابر حرکت حریف، بهترین حرکت چیست؟»

اهمیت استاد بزرگی

استاد مرتضوی: «اهمیت استاد بزرگی را از یاد نبرید. یک بار برای این که بنت لارسن استاد بزرگ نامدار شطرنج، ارج و اعتبار استاد بزرگی را برای خبرنگاری روشن کند در پاسخ سئوال از او پرسید: “چند مهندس در دانمارک داریم؟”

خبرنگار پاسخ داد: “-شاید- ۱۷۵۰۰۰ نفر”

لارسن: “چند نفر از این مهندسان، کارآزموده و متبحر هستند؟”

خبرنگار: “- شاید- ۳۰۰۰۰ نفر”

لارسن: “چند نفر از این مهندسان کارآزموده، در کار خود نخبه و بی همتا هستند؟”

خبرنگار: “- احتمالاً – ۳۰۰ نفر”

لارسن: “حالا پرسش مرا پاسخ دهید، چند استاد بزرگ شطرنج در دانمارک (البته در آن زمان) وجود دارد؟”

خبرنگار: ” یک نفر”!

روانشناسی ارزشمند و ظریف استاد مرتضوی

استاد مرتضوی: «لیلینتال یک لیلین بیشتر از تال دارد. او در پیری هم مثل یک جوان پُر انرژی بازی می کرد. لیلینتال تا به حال با ۱۰ قهرمان جهان بازی کرده است و حتی برخی از آنها را شکست داده است.»

استاد مرتضوی در یکی از کلاس های اردو، بازی لیوبینسکی-لیلینتال Liubinsky-Lilienthal (مسکو۱۹۴۵) را چیدند، البته در اواخر بازی به جای حرکت متن ۲۱٫Rg4 بازی را به دلیل جذابتر شدن آن برای بچه ها این گونه به پایان بردند:

۲۱٫K.h3,Rh6+   ۲۲٫Kg2,Qh3#

در حین چیدن این بازی، حرکتی را پیشنهاد دادم (۱۱…,f5)، اما استاد مرتضوی آن را رد کردند.

همان شب حرکت پیشنهادیم را به طور کامل بررسی کردم و صبح روز بعد، پیش از صبحانه، با استاد مرتضوی این موضوع را در میان گذاشتم و حدود نیم ساعت پشت میز روی صفحه شطرنج با هم شاخه های مختلف این حرکت را کار کردیم و درستی حرکت پیشنهادی ام آشکار شد!

پس از تشکیل کلاس، استاد مرتضوی گفتند: «دیشب یک نوجوان اصفهانی رفته و رویِ حرکتی که دیروز پیشنهاد داده بود فکر کرده و از حرکت پیشنهادیش دفاع کرد. نیم ساعتی من و او، پیش از صبحانه در این ادامه با هم پیش رفتیم و درستی آن را به اثبات رساند. نیما در این مورد همچون یک بازیکن خوب و حرفه ای عمل کرد و این یعنی او راه پیشرفت را می داند. برای پیشرفت در شطرنج باید با کنجکاوی و ممارست تمام بازی های خودتان و دیگر استادان و حتی درس های استادان را مورد بررسی قرار دهید. همیشه پرسشگر باشید، نه آنکه طوطی وار حفظ کنید.»

استاد کاظم مرتضوی روانشناسانه با بیان این موضوع با یک تیر دو نشان زدند: تثبیت یک صفت خوب در من و ترغیب بچه های دیگر به داشتن چنین روحیه ای.

چشمان ببر

استاد مرتضوی: «یک شطرنجباز باید همه۶۴ خانه صفحه شطرنج را ببیند. چشمان شما باید مانند چشمان ببر باشد. ببر با چشمانش همه جوانب کار را زیر نظر دارد و چیزی از نظر او پوشیده نمی ماند. این، همه جانبه نگاه کردن باعث می شود که وقتی اقدام به حمله می کند، مجال و محل فراری به شکارش نمی دهد.

اشتباه بزرگی است که یک بازیکن بگوید من فلان سوار را در فلان خانه در نظر نگرفته بودم و یا اصلاً متوجه آن نبودم؛ و یا این که بگوید من هنوز در اندیشه حرکت پیشین بودم و متوجه تغییر مکان سوار یا پیاده بر صفحه نبودم! در هر حرکت وضعیت را از نو بررسی کنید، نه این که با افکار قبلی حرکت را ببینید. با دیدن همه ۶۴ خانه و با داشتن هشیاری و تیزبینی چشمان ببر چنین خطاهایی از شما سر نخواهد زد«

در حین بازی شطرنج، خیالبافی و رویا پردازی ممنوع

استاد مرتضوی: «بعضی از شطرنجبازان سر میز بازی چنان در خیال بافی غرق می شوند که همین باعث خرابی بازی شان می شود. تخیل و رویا خوب است، اما وقتی از خواب بیدار شُدید، دیگر نباید اجازه دهید تخیل و رویا در کار شما وارد شود. دیگر باید واقع بین باشید و بر اساس واقع زندگی کنید. همین مسئله در زمان شطرنج بازی کردن شما هم صدق می کند. در حین بازی شطرنج هم خیالبافی و رویا پردازی نکنید«!

اهمیت آخربازی

استاد مرتضوی برای نشان دادن ژرفای کار بزرگان در تمرینات از مربی اسبق تیم ملی ایران چنین یاد کردند: «گولیف برای ما تعریف می کرد که یک جزوه ۹۰ صفحه ای آخربازی را در یک تابستان کار کرده است. ۹۰ صفحه! شما می توانید چنین جزوه ای را در ۲ روز بخوانید! اما مقصود استاد بزرگ گولیف این است که تمرینهای کتاب را با دقت مورد بررسی قرار داده است. من مطمئن هستم اگر امروز هر کدام از تمرین های آن کتاب را به ایشان نشان دهید او بدون درنگ خواهد گفت بله! این تمرین را دیده ام! چنانچه وقتی کتاب تئوریهای بنیادین مرا ورق می زد بسیاری از دیاگرامها را می شناخت و می گفت بازی با«…!

به حافظه سپردن بازیهای باخته

استاد مرتضوی: «لازم است بازی هایی که باخته اید حفظ کنید و دلایل آن را هم بفهمید«.

اهمیت تمرکز

استاد مرتضوی: «چه چیزهایی برای شطرنج باز سَم است؟ بازی با تلفن همراه، بازیهای رایانه ای، در گذشته بازیهای دستی و…

استادی بود که ۶ ماه پیش از برگزاری مسابقات جدی اش، یک فیلم سینمایی هم نمی دید تا خودش را برای آن مهیا کند. حالا من نمی گویم شش ماه، شما از چند هفته پیش از مسابقات ذهن و تمرینات خود را فقط روی مسابقه ای که در پیش است متمرکز کنید و بس. ۳ دقیقه پیش از بازی حتماً سر میز حاضر باشید و فقط تمرکز کنید«!

 

کاربرد حدیثی معروف در زندگی و شطرنج

استاد مرتضوی: «امام علی(ع) حدیث معروفی دارند که هم در زندگی و هم در شطرنج کاربرد دارد. ایشان فرموده اند: “تا شرایط کار فراهم نشده، اقدام کردن حماقت است!” و اگر شرایط کار فراهم باشد و اقدام نشود، حماقت بزرگتری است؛ چرا که فرصت خیلی زود از دست می رود و«...

این مقاله برای نخستین بار در فروردین۱۳۹۱ با نام “اردوی چهار روزه تنکابن” در ماهنامه شطرنج به چاپ رسیده است .

این هم لینک مطلب در سایت پدر و پسر:
رهنمودهای معلم بزرگ شطرنج ایران