چگونه می توان به پیشرفت شطرنج در ایران و جهان کمک کرد ؟

 

 

   برای پرداختن به این سؤال یا بهتر است بگوییم مسأله شاید بهتر بود ابتدا مسأله ای بنیادین تر را که مقدمه این پرسش است مطرح می نمودیم و آن اینکه «چرا باید به پیشرفت و گسترش شطرنج کمک کرد ؟!» امّا چون این پرسش بنیادین به تحقیقات و مطالعات و تفکّر بیشتری نیاز دارد ، اجازه دهید در فرصتی مناسب تر و با بضاعتی بیشتر (هر چند کل بضاعت علمی ما اندک است ، ولی اندکی بیشتر) به آن بپردازیم و فعلاً مسأله ای را طرح کنیم که برای اهالی شطرنج کاملاً ملموس است !! یعنی پرسش اوّل برای بسیاری از اهالی شطرنج مشخص و بلکه بدیهی است !!

  برای پیشرفت شطرنج می توان راه های بسیاری را پیشنهاد داد و در تقسیم بندی های مختلف آن ها را طبقه بندی نمود !! مثلاً راه های کوتاه مدّت ، میان مدّت و بلند مدّت یا راه های نظری ، راهبردی ، کاربردی یا راه های جذب ، توسعه ، تعمیق یا ... همچنین برای اجرای این پیشنهادات از ابزارهای مختلف رسانه ای / علمی نیز می توان استفاده کرد !! علاوه بر این ها می توان با مشورت با یک استراتژیست واقعی پیشنهاداتی را دریافت و روی سناریوهای مختلف نشست های مشورتی تخصصی گذاشت !!

  اجازه دهید این یک مورد را کمی توضیح دهم ، برای توضیح لازم است به دو مفهوم اشاره کنم و آن دو «آینده پژوهی» و «عبرت پژوهی تاریخی» است !! برای این مفهوم و همچنین در راستای توضیح مطلب فوق مثال های زیادی وجود دارد که به دلایل مختلف فقط یکی را اشاره می کنم : در زمان رضا خان عشایر برای حکومت و دولت وقت دردسرهای زیادی درست کردند و خُب این دردسرها دور از چشم استعمارگران (انگلیس و آمریکا) نبود . دولت آمریکا یک استراتژیست را فرستاد تا این معضل را حل نماید ! آن استراتژیست بعد از یکسال تحقیق این دستورالعمل را ارائه داد : «بُزهای عشایر را با قیمت بسیار خوب بخرید و جایش گوسفند به آن ها بفروشید !!!» بد نیست بدانید در کمتر از یک سال معضل موجود برطرف شد ! می دانید چرا و چگونه ؟

  خُب از این مثال ها کم نیست ، خواندن خاطرات فرهنگی / سیاسی / اجتماعی و گاهاً اقتصادی و همچنین سفرنامه ها که از مهمترین علایق بنده است برای هر انسانی که با مفاهیم بنیادین تاریخی و آینده پژوهی آشنا باشد ، پُر از چنین مواردی است ! امّا چرا این را مطرح کردم چون می خواستم فقط در حدّ یک اشاره بگویم گاهی و شاید بتوان گفت بیشتر اوقات راه حل مسأله در جای دیگر است و ما بخاطر عدم آگاهی استراتژیک از آن موارد غافلیم !!!

  امّا سخن و طرح اوّلیه و خام و کلّی بنده در اینجا پرداختن به هیچ کدام از موارد بالا که اشاره کردیم نیست !! بلکه بنده در اینجا می خواهم در حدّ یک طرح بحث ساده و کوچک به گوشه های از طرح کلّی و جامعی که می توان با توجه به موارد بالا برنامه ریزی نمود ، اشاره کنم . طرح بنده بدین قرار است :

  در دنیای امروز و با وضعیتی که در علوم مختلف به وجود آمده (پیشرفت نمی گویم چون مبنای تاریخی خاصّی را قائل هستم) بهترین راه برای جلوه دادن یا جلوه گری و مقبولیّت در پژوهش ها و تحقیقات جهت جا انداختن یک مسأله و فرصت تجربه نمودن آن مسأله استفاده از روش های میان رشته ای و گره زدن دو یا چند علم در یک مسأله می باشد !! در واقع مسائلی که ظرفیت و قابلیت چند تباری دارند بهتر و بیشتر مورد اقبال نخبگان و به تبع آنان عموم مردم قرار می گیرند (نخبگان در معنای عام و گسترده آن) این کار حتی اگر با استقبال رسانه ای (دقت بفرمایید استقبال با اقبال فرق می کند!!) که قدرتی بلامنازع در عصر و زمانه ماست  قرار نگیرد ، باز بعد از مدتی به گونه ای جایگاه خود را تثبیت می کند که رسانه ها ناچارند به آن بپردازند ! (بخاطر همین هژمونی انسانی همیشه بر هژمونی رسانه ای غلبه داشته و خواهد داشت!) نکته ای که در اینجا اهمیّت می یابد اینست که این مسأله باید بتواند معضله ای از مشکلات جامعه بشری را حلّ نماید و هر چقدر این مشکل اساسی تر و این راه حلّ گسترده تر ، خُب به تبع آن اقبال به آن بیشتر !!!

  حال با دانستن این مقدمه :

·       اگر ما بتوانیم برای شطرنج یک ساختار مشخص تعریف نماییم که تقریباً مشخص است و فقط باید با یک همفکری تنظیم و مکتوب شود .

·       سپس از اهالی شطرنج که در رشته های مختلف تحصیل یا فعالیّت می کنند بخواهیم مسائل همسان / هم افق / مشابه و ... رشته خود و شطرنج را بیابند و یا با مطرح نمودن طرح کلی با کارشناسان و فعالین عرصه های مختلف به گفتگو بنشینیم و از آن ها بخواهیم اشتراکاتی را بیابند ، آنوقت بعد از مدّتی با یک بانک اطلاعات ایده های میان رشته ای سر و کار داریم که هم می تواند جهت دهنده افکار و تحقیقات در زمینه های مختلف باشد و هم می تواند منبعی برای انسان های خلّاق باشد تا ایده پردازی های تازه ای داشته باشند و هم می تواند ابزاری مهم در دست متفکّر استراتژیستی باشد که برنامه و دستورالعمل مطابق با آن را صادر کند !!!

·       در کنار این کار و یا بعد از آن باید کارهای ابتکاری جالبی را که در این راستا انجام و تولید می شود و همچنین تحقیقات و پژوهش هایی را که در این زمینه اتفاق می افتد و کلید می خورد را رصد نموده و در موجی رسانه ای به ترویج و گسترش آن ها بپردازیم !!

  برای روشن شدن و کمی عملیّاتی شدن بحث اجازه دهید توضیح و مثال هایی را اضافه نمایم :

   ببینید دوستان همه ما می دانیم در شطرنج ما با نوعی تفکّر ویژه مواجه هستیم ، تفکّری که هم به جنبه های کلّی توجه دارد و هم به جنبه های جزئی ! هم نیاز به قدرت ذهنی دارد و هم نیاز به نظم ذهنی و تمرکز آن ! خُب از این دست مسائل در روان شناسی ، تعلیم و تربیت (علوم تربیتی) ، فلسفه ذهن ، منطق (هم جدید و هم قدیم) ، مدیریت ، اخلاق حرفه ای (شاخه ای از اخلاق که حدود 30 سال است به آن توجه ویژه شده هر چند در فرهنگ مختلف ریشه های تاریخی عمیقی دارد) و ... کم نداریم !

  امروزه پرورش تفکّر خلّاقانه و همچنین تفکّر انتقادی و ... در فلسفه تعلیم و تربیت و برنامه ریزی درسی که یکی از شاخه های علوم تربیتی است جایگاهی ویژه دارد و اگر ما بتوانیم هم در مقام تئوریک (که به نظرم در ایران و بین نخبگان مهمتر است) و هم در مقام عمل نشان دهیم (نمی گویم اثبات کنیم چون مبنای فلسفه علم معاصر ما دچار دگرگونی های عمیقی است) شطرنج به یکی یا همه انواع تفکّر در جریان نظام آموزشی و تعلیم و تربیتی کمک می کند می توانیم باعث تثبیت و پیشرفت آن شویم !! (در اینجا بحث فلسفه برای کودکان در نظام تعلیم و تربیت جدید جایگاه ویژه ای دارد که امیدوارم بتوانم در یک یادداشت مستقل درباره تعامل شطرنج و فلسفه برای کودکان سطوری را قلمی نمایم)

  امروزه در شاخه های مختلف روان شناسی ما با مسائلی مواجهیم که این مسائل به نوع ذهنیّات ما مربوط می شود و چه در فهم مسأله و مشکل و چه در حلّ آن ما می توانیم از تشابهات شطرنج و روان شناسی در بخش ذهنیّات استفاده های میان رشته ای نماییم !! برای مثال مشکلی مثل وسواس یا ترس یا کم رویی و ... بالاخص در نظریّات روانکاوی ریشه های ذهنی عمیق و ریشه داردارند که با تفکّر شطرنجی هم می توان آن ها را فهم کرد و هم راه حل برایش ارائه داد !!!

   امروزه کیست که نداند در مدیریّت بالاخص مدیریّت استراتژیک نوع تفکّر و روند برنامه ها حتی برنامه های سازمانی با نوع روند تفکّر در شطرنج مشابهت های بسیار زیادی دارد !! تفکّر شطرنجی هم در مدیریّت فردی و هم در مدیریّت اجتماعی و حتّی در رهبری سیاسی بسیار راهگشا و ایده پرداز است !!

  امروزه در مباحث فلسفه ذهن ، چگونگی پردازش و مواجهه ذهن در موقعیت های مختلف و پیدا نمودن یک توصیف نظام مند و ارائه یک الگوی کلّی یا موقعیّتی یکی از مسائل بسیار مهم است و تفکّر شطرنجی اگر در یک یا چند ساختار مناسب تنظیم و ارائه شود در هر دو زمینه می تواند با فلسفه ذهن تعامل داشته باشد !

  امروزه برای تفکّر منطقی و استفاده آن در فلسفه مدل های مختلفی ارائه شده است ، هم منطق قدیم که به منطق ارسطویی یا اسلامی مشهور است و هم منطق جدید که منطق ریاضی نامیده شده و هم مدل هایی مثل منطق فرگه یا منطق فازی که کمتر شناخته شده اند ، همگی مشابهت هایی با تفکّر شطرنجی دارند !! در این منطق ها ما یاد می گیریم که چگونه وقتی با یک مجهول مواجه می شویم آن را تبدیل به معلوم نماییم ! خُب در تفکّر شطرنجی نیز ما وقتی می خواهیم یک پوزیسیون را تحلیل کنیم در واقع یک مجهول داریم که باید آن را برای خود معلوم نماییم ! آیا بین روند انواع مختلف تفکّر منطقی با تفکّر شطرنجی هیچ مسأله مشابهی وجود ندارد ؟!! بعید می دانم !!

  امروزه در اخلاق حرفه ای برای رسیدن به الگوهای رفتاری علاوه بر دستورالعمل های فکری / درونی که در اخلاق فلسفی یا عرفانی یا دینی مرسوم است ، بعضی دستورالعمل های عملی نیز داده می شود (البته در اخلاق دینی / عرفانی نیز از این دستورالعمل ها داریم ، ولی در اخلاق حرفه ای این دستورالعمل ها از حالت مناسکی خارج شده اند) این دستورالعمل ها برای تقویت یک خصیصه یا لازمه اخلاق حرفه ای است مثلاً مصداق بسیار ساده اش صبر و تحمّل بالا و عجولانه رفتار نکردن است که شطرنج بسیار می تواند در چنین مواردی با اخلاق حرفه ای تعامل نماید !  

  به این موارد مباحث بسیار زیاد دیگری را می توان ضمیمه نمود مثل بعضی مشابهت های علوم و برنامه های نظامی یا مباحث مدیریت بحران و ... فقط باید با صبر و تحمّل و هم فکری و تعامل مثبت بتوانیم این موارد را اصطیاد نماییم . امّا در زمینه ابتکارات و جلب نظر هم چند مثال را ارائه نمایم و بحث خود را تمام نمایم :

  جناب آقای ابراهیمیان (مدیر وبلاگ شطرنج باران) می گفتند : «در بعضی کلاس ها و برای والدین از تشابه تربیت و ترفیع پیاده استفاده می نمایند و مثلاً می گویند یک پیاده برای ترفیع نیاز به حمایت و حرکت و هدف یا مقصد نهایی و ... دارد و تربیت هم نیاز به مواردی مشابه همین دارد !!» (می توان مشروح این نگاه را از خود ایشان تقاضا نمود و بنده برای حفظ امانت و جلوگیری از اشتباه در بیان مفصّل این توضیح را می گزارم برای مراجعه به ایشان و استفاده از خود ایشان)

   همچنین استفاده از هنر (نمایشی / ادبیات و ...) در زمینه خلق ابتکارات بسیار مؤثر است . مثلاً مستند شطرنجی با ایده های جذّاب یا مجموعه داستانک شطرنجی (خدا کند برسم به موازات صدها کار مختلف انجامش دهم) یا یک تئاتر شطرنجی یا طنز شطرنجی و یا احیاء اشعار شطرنجی و تولید اشعاری جدید در این راستا بسیار مؤثر می باشد . (بد نیست بدانید استاد مرتضوی در سال های دور در ماهنامه شطرنج بعضی از جملات شطرنجی جالبی را که یک از اهالی با ذوق شطرنج و ادبیات تولید می نمود منتشر می کردند که اگر حضرت دوست بخواهد در حال بازنشر و بازتولید آن ها هستیم)

  خلاصه مطلب اینکه چیزی که بنده اینجا مطرح نمودم مطمئناً در نظر و فکر بسیاری از شطرنجی های عزیز بوده و هست و این مطلب فقط یک طرح بحث می باشد که «ف» را گفته و امیدوار است خواننده محترم خود تا فرحزاد را برود و در هوای با نشاط و فضای فرح زای طبیعت افقی بلند یافته و این افق بلند را برای ما نیز توصیف نماید تا با کنار هم قرار دادن این افق ها دورنمای قلّه قاف و منزلگاه سیمرغ عقل و ققنوس عشق تصوّر گردد تا با یاری یکدیگر تصدیق آن در آینده ای نزدیک حاصل آید !!!

                                    با آرزوی روزگاری نو برای ورود به زمانه ای نو / یا علی