طرح درس قانون مربع

 

  بعد از اینکه ما با مراحل سه گانه شطرنج آشنا شدیم و به اهمیّت آخر بازی پی بردیم و کمی هم با ویژگی های این مرحله آشنایی پیدا کردیم ، لازم است که با بعضی قوانین آن آشنا شویم !! گفتیم که قوانین آخر بازی نسبتاً منطقی و در بسیاری از موارد ثابت هستند !! همچنین اشاره داشتیم که مهمترین و بیشترین آخر بازی مربوط به آخربازی پیاده ها می باشد !!

  حال در اینجا می خواهیم با یکی از قوانین آخر بازی پیاده آشنا شویم . بد نیست بدانید در این آخر بازی چند قانون مهم و مبنایی وجود دارد که بدون دانستن آن ها تقریباً می شود گفت بازیکن هیچ چیز از شطرنج علمی نمی داند !!! قوانینی مثل : قانون مربع ، قانون تقابل ، قانون مانور مثلثی ، قانون خانه های مؤثر یا کلیدی و ... .

  ساده ترین و ابتدائی ترین قانون در این نوع آخر بازی که آنقدر ساده و ابتدائی است ، بعضی از کتب آخربازی از ذکر آن صرف نظر کرده اند و از طرفی برای کسی که پای در عرصه آموزش و یادگیری شطرنج گذاشته است بسیار مهم است ، قانون مربع می باشد . هدف از وضع این قانون پیش‌بینی این امر است که آیا شاه ما می‌تواند پیشروی پیاده‌ی حریف را که از پشتیبانی شاه خود برخوردار نیست، متوقف کند یا خیر؟ در واقع داستان از این قرار است که در آخر بازی یک طرف یک شاه تنها دارد و طرف دیگر یک شاه و یک پیاده ، حال طرفی که شاه تنها دارد به هیج وجه راه بردی ندارد و فقط به دنبال تساوی بازیست ، ولی طرفی که یک پیاده دارد با ترفیع پیاده خود و تبدیل آن به وزیر یا رخ می تواند بازی را ببرد !! (البته فراموش نکنیم که این ساده ترین حالت این آخر بازی و قانون است و الّا مثلاً در حالت های دو پیاده در برابر یک پیاده یا سه پیاده در مقابل دو یا یک پیاده و ... نیز این قانون می تواند کاربرد داشته باشد ، حتی در حالت یک پیاده در مقابل یک پیاده !!!) حال در این حالت اگر هر دو شاه از پیاده دور باشند ، شاه تنها هنگامی موفق به متوقف ساختن پیاده‌ی حریف می‌شود که درون مربع آن پیاده باشد، یا با حرکت بعدی خود وارد آن مربع شود .

   تعریف مربع پیاده هم چنین است : مربع پیاده یک چهارضلعی است که قطر آن از پیاده شروع شده تا عرضی که پیاده باید در آن به وزارت برسد (برای سفید عرض هشتم و برای سیاه عرض یکم) امتداد می‌یابد. یا اگر خطی فرضی از محل استقرار پیاده تا خانه وزارت پیاده رسم کنیم و در صفحه شطرنج مربعی تشکیل دهیم که یک ضلعش همین خط فرضی باشد ، مربع مزبور همان مربعی است که شاه حریف باید درون آن باشد تا مانع ترفیع پیاده شود ! دقت کنید با هر حرکت پیاده به سمت وزارت این مربع کوچکتر می شود !!

نکته مهم : برای پیاده ای که در خانه ابتدائی است و هنوز حرکت نکرده است ، مربع از خانه جلویی آن ؛ یعنی عرض سوم برای سفید و عرض ششم برای سیاه محسوب می شود و مربع با ضلع شش خانه ای تشکیل می دهد ، زیرا پیاده در این حالت می تواند دو خانه به جلو برود .

  از آنجا که ما در ترم 2 و 3 (آمادگی 1 و 2) این بحث را تعلیم داده ایم در اینجا با ذکر چند مثال با کاربردها و کارکردهای بیشتر این قانون آشنا می شویم ، به مثال های زیر توجه کنید :

 مثال 1 :

  در پوزیسیون فوق نوبت با سیاه است ، او فقط زمانی می تواند برنده شود که با انتخاب چگونگی و ترتیب تعویض ها ، تمام سوارها را تعویض نماید و بعد با راندن پیاده خود موجب ترفیع آن شود ، دقت کنید در اینجا دانستن قانون مربع باعث می شود شما طرح کلی تعویض سوارها را پی ریزی نمایید و به دنبال تاکتیک اجرائی آن باشید !!! اگر شما تعویض ها را با وزیر یا رخ شروع کنید احتمال دارد بازی مساوی شود ، زیرا این فرصت را به حریف داده اید تا یک سوار سنگین را در صفحه نگهدارد ، البته اگر تعویض دوم شما بعد از رخ یا وزیر فیل باشد !!! می توانید این بررسی را نشان دهید ؟! امّا اگر تعویض ها را با فیل شروع کنید و بعد یکی یکی پیش بروید بازی چنین ادامه می یابد :

1….  B×b2+   2.K×b2  Q×a2 +   3.K×a2  R×b1   4.K×b1  h4!

  و حالا پیاده سیاه براحتی به وزارت رسیده و بازی را می برد !!

مثال 2 :

  در پوزیسیون بالا که نوبت حرکت با سفید است اگر بلافاصله دو سوار تعویض شوند شاه سیاه می تواند در مربع پیاده سفید قرار گیرد و بازی را مساوی کند ، امّا سفید با آگاهی نسبت به قانون مربع و استفاده از تاکتیک آچمزی مشکل خود را حل می کند !! می توانید بگویید چگونه ؟ ببینید :

1.R×g7!  [1.B×g7   R×g7   2.R×g7  K×g7   3.b4  Kf6 =]

1….  R×g7   2.b4!

و حالا با استفاده از این آچمزی سفید یک تِمپ یا زمان جلو می افتد و در حرکت بعد با تعویض در خانه g7 اولی این بار پیاده در b4 براحتی پیاده را وزیر کرده و بازی را می برد !!

مثال 3 :

  با دانستن قانون مربع می توانیم در پوزیسیون های مختلف با ایجاد مانعی یا منحرف کردن مهره یا شاه حریف و سد مانع از ورود شاه حریف در مربع پیاده آزاد خود جلوگیری نموده و بازی را ببریم ، در پوزیسیون زیر دقت کنید :

  در این پوزیسیون که نوبت حرکت با سفید است تمام امید سفید به پیاده دور ستون a خود است ، ولی چنانچه سفید این پیاده را براند ، آنوقت سیاه با Ke4 براحتی در مربع آن قرار گرفته و بازی را می برد !! امّا سفید یک حرکت ویژه در چنته دارد که باعث برد و نجاتش می شود ، 1.d5!! بعد از این حرکت اگر سیاه پیاده d5 را بگیرد مانع ورود شاه خود به مربع پیاده ستون a شده و سفید با راندن پیاده  a و ترفیع آن بازی را می برد ، امّا اگر سیاه پیاده d5 را نگیرد در حرکت بعد او به راهش ادامه داده و ترفیع پیدا می کند و باز سیاه براحتی بازی را می برد !!!

مثال 4 :

  در مثال های قبل دیدیم که دانستن قانون بسیار ساده و ابتدائی مربع چه کاربردهای فراوانی می تواند داشته باشد ، با دقت در همین مثال ها می توانید بفهمید تأمّل و تفکّر در قوانینی هر چند ساده چه ثمرات و پیامدهایی را می تواند داشته باشد !! بنابراین شما در همین جا می توانید با تفکّر آینده نگرانه و متفکّرانه شطرنج در حدّ خود آشنا شوید !!!

  یکی دیگر از کاربردهای قانون مربع در جایی است که بخواهیم با اسب از پیاده خود دفاع کنیم ، معمولاً این کار از خانه های مختلف می تواند انجام شود ، ولی همه ان ها ما را به برد نمی رسانند ، به مثال زیر دقت کنید :

 در این پوزیسیون که نوبت حرکت با سفید است ، سفید باید از پیاده خود دفاع کند تا امیدی برای برد داشته باشد ، امّا مهم است که با اسب در کدام خانه می خواهد از پیاده g5 دفاع کند !! از خانه e6 یا e4 ؟ دفاع از e6 باعث تساوی بازی شده در حالی که دفاع در e4 باعث برد سفید می شود !! می توانید بگویید چگونه ؟

  از دیگر کاربردهای قانون مربع در جایی است که دو پیاده منفصل در مقابل دو پیاده متصّل قرار می گیرند ، در اینجا چون دو پیاده منفصل (بنابر قانون مربع) بدون کمک شاه می توانند ترفیع پیدا کنند (البته مگر موارد استثنایی) شاهی که دو پیاده منفصل دارد می تواند به کنترل دو پیاده متّصل حریف بپردازد و دو پیاده منفصلش ترفیع پیدا کرده و بازی را ببرد !!! البته باز هم این نکته مهم را تکرار می کنیم که پوزیسیون به پوزیسیون ، اجرای این قوانین و مثال ها متفاوت می شود و نیز تجربه در این موارد بسیار مهم است !!!

                                             با آرزوی موفقیت و سربلندی برای شما / یا علی